The final countdown

Zaterdag 10 januari
08.00 u
Drie weken hebben Julian en ik rondgereisd door Brazilië. We hebben natuurlijk lang niet alles gezien in dit uit de kluiten gewassen land, maar we hebben zeker hele leuke plekken bezocht! Natuur en veel dieren in de Pantanal, snorkelen in het stadje Bonito, vijf dagen rondrennen door Rio de Janeiro en daarna nog een dag bijkomen in het historische Ouro Preto. Ik ben erna doodop, maar het was geweldig en we zijn allebei lekker bruin geworden (eerst rood, uiteraard…)! Het einde van deze fijne vakantie betekent ook het begin van alweer mijn laatste maand in Brazilië.
Mijn laatste maand in Brazilië, en mijn eerste keer weekend werk! Samen met Bia en Roberta sta ik jonge maïsplantjes in bakken met een voedingsoplossing te doen.
Planten hebben zelf geen aluminium nodig, en oplosbaar aluminium in de bodem kan zeer giftig voor ze zijn. Omdat het gen dat ik aan het onderzoeken ben een rol speelt in een tolerantie mechanisme tegen aluminium in planten gaan we kijken hoe dit gen in planten tot uiting komt. Het gen waar ik me mee bezig houd speelt een rol in een tolerantie mechanisme tegen aluminium in planten. Het is op een natuurlijke manier in de maïs verzameling van Embrapa terechtgekomen. Dit kan bijvoorbeeld door een mutatie zijn. Nu is de grote vraag: Welke ‘moeder maïslijn’ heeft het gen verkregen, waardoor een aantal ‘kinderen’ ook beter bestand zijn tegen aluminium? Waar en wanneer is deze belangrijke eigenschap ontstaan?
Om dit wellicht te kunnen achterhalen zullen we het gen bekijken in 48 verschillende maïslijnen die door Embrapa zijn gekweekt. Een aantal hiervan zijn tolerant tegen aluminium, en een aantal niet.
Van iedere maïslijn zullen we jonge maïsplantjes in een voedingsmedium met een hoge concentratie aan aluminium laten groeien. In dit geval halen we de plantjes er na zes en na 12 uur uit. Je kunt de plantjes niet heel lang laten staan, want dan zullen de niet-tolerantie soorten doodgaan en kunnen we er geen testen meer mee uitvoeren. Na deze periode van ‘stress’, zoals dat heet, gaan we het puntje van de wortel van ieder plantje afsnijden, en deze bewaren voor verdere experimenten. In de wortel komt namelijk het gen waarin we geïnteresseerd zijn tot uiting. De komende week zal ik samen met een andere studenten het genetisch materiaal uit deze wortelpuntjes halen, waarna we hierin het gen kunnen bestuderen.
Erg leuk bedacht wel van Claudia, om niet alleen na zes uur blootstelling aan aluminium, maar ook na 12 uur blootstelling het gen te willen bekijken. Echter betekent dit dat wij niet alleen vanmiddag terug moeten komen naar Embrapa, maar ook vanavond, om tot een uur of 21.30 u op Embrapa te blijven om nog stukjes van de worteltjes af te snijden. “Brincadeira…!” zei Roberta hoofdschuddend toen we de plannen maakten. En het lijkt inderdaad wel een grapje van Claudia, die op dit moment zelf met haar duikset op in een of andere blauwe zee dobbert.
Ik vind het op zich niet zo erg. Het onderzoek is nog steeds interessant en ik ben benieuwd naar de resultaten!

21.30 u
Klaar. En niet alleen klaar met ‘worteltjes snijden’, maar ook klaar met omkleden! Claudia (in dit geval de Claudia waarbij ik woon (zij zou willen dat ze in een blauwe zee dobbert maar helaas is haar vakantietijd alweer om!)) komt me op Embrapa halen om naar het afstudeerfeest van één van haar neven te gaan. Zo’n afstudeerfeest wordt hier een ‘baile de formatura’ genoemd en is altijd erg chique. De vrouwen dragen lange jurken, alle mannen zijn in pak.
Als afgestudeerde kun je aardig krom liggen hier. Voor het ontvangen van je diploma draagt iedereen een toga en een square academic cap. Verder betaal je voor het feest een flinke smak, en mocht je eventueel een mooi boek met foto’s willen dan kost dat ook een lieve duit. Mocht je als Braziliaanse student nog geen studieschuld hebben: even afstuderen en je hoort erbij denk ik zo! Maar na vijf jaar studeren wil je dit natuurlijk graag op een bijzondere en spectaculaire manier afsluiten.
Naar het schijnt geldt dit zeker voor de studie medicijnen, en dit is precies wat de neef van Claudia heeft gestudeerd. Dus ik ben heel erg nieuwsgierig!
In het toilet van het lab heb ik me in een lange jurk gehesen (van Claudia), chique oorbellen in gedaan (van Claudia), een glinsterende bijpassende ring omgedaan (van Claudia), en mijn voeten in een paar hakken geschoven (van Claudia). Mijn ondergoed is gelukkig nog van mezelf, denk ik weer eens!

02.00 u
Er wordt een wals gedanst. De afgestudeerde mannen dansen met hun moeder, de meisjes met hun vader. Wat een mooie traditie! Daarna volgt nog een korte wals, met broer/zus of partner. Sommigen dansen natuurlijk niet echte en wals, het is meer een beetje heen en weer stappen, maar het idee vind ik erg mooi, net als op de 15e verjaardag. Zoiets zouden we in Nederland ook echt moeten hebben!
Na de walsen stroomt de dansvloer weer vol. De tafels met hapjes, rijst en bonen zijn vervangen door tafels met bonbons en snoepjes, de champagne, whisky en cocktails vloeien nog steeds rijkelijk, er is een fotohokje met een enorme rij aan mensen die zichzelf graag willen vastleggen op deze vrolijke avond, en er speelt een hele leuke band.
Ik ben naar wat ik te horen heb gekregen in de hele gelukkige positie geweest om alle belangrijke leuke feesten die dit land traditioneel kent te hebben meegemaakt: huwelijken, een 15e verjaardag, en een afstudeerfeest. De kinderfeestjes zijn trouwens ook erg populair, dit schijnt vooral te komen door de enorme hoeveelheid taart en snoepgoed die er schijnbaar altijd aanwezig is. In de naam van mijn tandglazuur ben ik dus niet zeer triest dat ik dan net geen kinderfeestje heb meegemaakt. Toen ik in Brazilië aankwam vertelde de zwager van Claudia het me al: De Brazilianen hebben het lang niet allemaal breed, het land wordt niet naar tevredenheid bestuurd en er zijn vele dingen die niet goed gaan. Maar men weet altijd een feestje te bouwen. En zo heb ik het zeker ervaren!

Dinsdag 13 januari
17.20 u
“It’s getting hot in here, so take off all your clothes.”. Zou het maar kunnen, zomaar midden op straat! Ik zou het bijna willen. Het is elke dag rond de 32 0C , en zelfs de geboren en getogen Brazilianen zijn verbaasd over de schroeiende kracht van de zon en vooral het opnieuw ontbreken van ook maar een spatje regen. De meren trekken zich weer terug, en er wordt mij verteld dat bijvoorbeeld elektriciteit geïmporteerd zal worden vanuit Argentinië, omdat diverse watercentrales in Brazilië niet meer naar behoeven kunnen functioneren.
De Brazilianen worden met de dag bezorgder, en dat kan ik me voorstellen! Brazilië bevat 12% van al het zoete water op aarde. Dit water is ten eerste niet eerlijk verdeeld. In de Amazone, het dunst bevolkte gebied van het land, bevindt zich 78% van dit water. Door inadequaat gebruik van het beschikbare water in de dichter bevolkte gebieden wordt het probleem er niet kleiner op. Het water om de tuinen te sproeien wordt af en toe afgesloten, maar ik zie menigeen toch sproeien wanneer het kan! Ook een douche nemen is een luxe die velen zich nog steeds in ieder geval twee keer per dag tevreden veroorloven. Een collega van Embrapa maakte zich het meeste zorgen over het gebruik van zwembaden. Deze zijn met dit weer uiteraard extra in trek, maar als je erover nadenkt gebruik je enorm veel water om een zwembad te vullen en schoon te houden. In São Paulo is, na overstromingen in december, opnieuw een periode van zware droogte aangebroken. De hele hoofdstad van de staat zit al een dag of 10 zonder water. Ik hoor dat de rijke mensen het drinkwater als gekken inslaan om in huis een hele verzameling te beginnen. Dit is natuurlijk logisch, maar het schijnt wel verboden te zijn. Bovendien zullen de mensen die minder geld hebben en/of te laat ter plekke zijn het onderspit delven. En dat is waar het essentieel drinkwater betreft een ernstig probleem.
De situatie hier in Sete Lagoas nog niet op zo´n diepteput, maar hoe lang dit nog op zich laat wachten weet niemand precies. Ook hier in de stad zijn namelijk al wijken die sinds een paar dagen geen water meer uit de kraan kunnen krijgen. Het watersysteem hier in Brazilië is per stad anders geregeld. Sommige steden hebben een centrale waterbron vanwaar het water over de stad wordt verdeeld, maar hier in Sete Lagoas wordt per wijk water uit de grond gehaald. Het kan dus heel goed dat de ene wijk zonder water zit door een opgedroogde bron, terwijl er in andere delen van de stad nog water te krijgen is. Zoals nu dus het geval blijkt te zijn.
Kortom, ik besef mezelf hier opnieuw dat wij in Nederland eigenlijk weinig te klagen hebben. Het regent daar natuurlijk wel weer overdreven veel, maar ik denk dat ik veel liever iedere dag zeiknat regen als dat ik angst moet voelen over de beschikbaarheid van de oogst en drinkwater. Zeker als de overbuurvrouw bij mij uit de straat de allergrootste zorg uitspreekt: zonder water kan er geen bier meer gemaakt worden. En dat zou natuurlijk écht erg zijn.

Zaterdag 17 januari
12.30 u
Fred, een goede vriend van de familie van Claudia, is jarig. Ik schreef al eerder over hem in blog 4. Er zijn een heleboel mensen aanwezig, waaronder vier van zijn broers en één zus. De hele familie spreekt Duits omdat hun ouders uit Duitsland komen, en sinds ze mij hebben leren kennen kunnen ze hun geluk niet op en moet ik regelmatig mijn hersens pijnigen om er een redelijk grammaticaal kloppende Duitse zin uit te krijgen. Dit is extra pijnlijk wanneer ik de zus van Fred ontmoet, zij is namelijk lerares Duits. De vriend van Talisse, de dochter van Fred, waarschuwt me dat we nu héél correct Duits moeten praten. Hij heeft samen met Talisse in München gestudeerd, en lessen gehad van deze zus. Gelukkig maar dat ik haar maar heel kort ontmoet, want het wordt me allemaal even te ingewikkeld in dit taal doolhof! De vriend van Talisse spreekt namelijk ook Engels, en wanneer we een woord in het Duits niet weten gaan we of over in het Portugees, of in het Engels. Ik spreek vandaag vier talen door elkaar. Als er dan ook nog iemand in het Spaans begint te praten haak ik af. Te veel van het goede!

18.40 u
Niet alleen voor mij is het teveel van het goede, maar ook voor het nichtje van Claudia. De broers van Fred hebben namelijk het toetje van de dag gemaakt: apfelstrüdel! Ik ben, naast deze familie natuurlijk, de enige die een stralende lach opzet bij dit woord. Lekker!!!!! De Brazilianen halen echter verbaasd hun schouders op.
Het nichtje probeert het dapper: “Affel… sthoedèl…”. De frons in haar voorhoofd en de vrolijke grijns van de gerimpelde oudere broer van Fred die ernaast staat maken het geheel nog leuker.

19.30 u
Claudia staat naast me: we gaan naar huis. En dan komt voor de eerste keer een moment waarop ik afscheid moet nemen van mensen die ik waarschijnlijk nooit meer zal zien. Of in ieder geval niet binnen afzienbare tijd. Dat is een vreemd idee! Grappig is wel dat deze familie wortels zo dichtbij de mijne heeft liggen. Wellicht dat ik deze mensen nog een keer in Duitsland zal tegenkomen!

Woensdag 28 januari
22.15 u
Toen we vorige week de datum en tijd vaststelden gaf ik voor de zekerheid nog maar eens aan dat ik mijn eindpresentatie wel in het Engels ga geven. Allerlei collega´s om mij heen begonnen te roepen dat ik het echt makkelijk in het Portugees zou kunnen proberen omdat ik het echt heel netjes spreek, en uiteraard liet ik mij overhalen. Wat ben ik af en toe toch een koekenbakker (om maar netjes met de woorden van oma Alie te spreken).
Het zal een inofficiële presentatie zijn, ik krijg er geen cijfer voor en zal ook wat vertellen over mijn thesisproject van vorig jaar en wat uitleg geven over hoe de Master in Wageningen in zijn werk gaat. Hier in Brazilië is het systeem op de universiteiten namelijk heel anders, en dus is iedereen nieuwsgierig naar de manier van studeren in andere landen. Ik haal dus af en toe diep adem en bedenk me dat het alleen maar voor
Vanmiddag hebben Bia en Roberta allebei mijn presentatie op spelfouten nagekeken en ik heb de afgelopen twee dagen vooral besteed aan het opzoeken van allerlei termen op het internet om de Portugese vertaling te vinden . En vooral de juiste schrijfwijze en uitspraak. Terwijl ik zo lekker (en een kléin beetje zenuwachtig) bezig was kwam Claudia (dit keer dus wel weer mijn begeleidster, die haar duikersuitrusting helaas weer af heeft moeten doen om met beide benen op de grond in het dagelijks leven te belanden) naar me toe om te zeggen dat ik echt wel in het Engels mag presenteren hoor. Ook een andere onderzoekster, die het symposium regelt, stond er naast te knikken. Ik moest er vooral niet té veel tijd aan kwijt zijn. Ja hoor eens! Nu ga ik het doen ook. Het lijkt mij ook wel gaaf om achteraf te kunnen zeggen dat ik een hele (deels wetenschappelijke) presentatie in het Portugees heb gegeven! Zo´n streber ben ik dan ook wel weer. En dus blijft mijn kamer nog tot laat in de avond verlicht door het scherm van een laptop...

Donderdag 29 januari
08.00 u
Claudia is net op Embrapa aangekomen. Ze heeft haar sleutel nog niet eens in haar kantoordeur weten te passen of ik sta al naast haar. Ik moet nog wat vragen, en over een half uur staat mijn presentatie gepland!
Als we de zaal in lopen is er al een man bezig allerlei snoeren aan apparaten te verbinden. Er zijn collega´s van een andere afdeling van Embrapa in het zuiden die mijn presentatie ook graag willen zien. We zullen daarom een Skype-verbinding met hen leggen. Wat een toestand! Maar wel erg leuk dat ze geïnteresseerd zijn in ons onderzoek.

10.00 u
Het is klaar. Gedaan. Mijn eindpresentatie zit erop, en ik heb de hele presentatie in het Portugees weten te doen! Af en toe maakte ik natuurlijk foutjes, maar dat maakte de boel eigenlijk alleen maar meer ontspannen. Ik zei dan bijvoorbeeld dat een bepaalde term echt veel te moeilijk was om te onthouden voor een buitenlander, en terwijl iedereen lachte hielp iemand vooraan me dan weer om het woord herinneren. De sfeer was heel ontspannen en na de pakweg 40 minuten durende presentatie kwam er nog een hele interessante discussie los over hoe het onderzoek verder vervolgd zou moeten worden. Mijn begeleidster nam hierin vooral het woord, dus kon ik luisteren en toekijken. Claudia praat met zo veel vuur, enthousiasme en zekerheid over haar onderzoek dat ik er altijd helemaal vastberaden en optimistisch van wordt. Ze heeft iets over zich waardoor je het gevoel krijgt dat het onderzoek zeker iets interessants gaat opleveren, ondanks dat je misschien iets fout hebt gedaan of dat er een bepaald experiment niet uitpakte zoals verwacht. Ik vind dit echt een geweldige eigenschap van haar. Het maakt dat iedereen graag met haar werkt en dat niemand zich ooit (heel lang) rot voelt als er iets fout is gegaan. Ik heb dit gevoel eigenlijk bij iedereen op Embrapa. Iedereen maakt fouten, zo luidt het gezegde, en ik denk dat het een hele waardevolle kracht is als je dit toe kunt staan bij andere mensen. Ik heb hier op Embrapa altijd een bepaalde rust gevoeld tijdens het werken in het laboratorium die ik hiervoor niet vaak had. Altijd was ik verdacht op iemand die mijn kennis wilde testen en probeerde wanhopig mijn hoofd vol te stampen met alle kleine feitjes die ik wellicht zou moeten weten. Nu heb ik nog steeds moeite met het onthouden van veel feiten, maar in plaats van omdat ik het gevoel heb dat het móet lees ik nu artikelen door omdat ik dingen zie waarover ik verrast ben, waarna ik meer wil weten. Of dit nou op een gewone middag op stage is of op een avond thuis. Ik wist zelfs zeker dat ik geen promotie wilde gaan doen, omdat ik het niet zag zitten om jarenlang elke dag als ik thuiskwam uitgeput te zijn van alle zenuwen die ik nu al vaak voelde tijdens het werk. Het klinkt allemaal erg emotioneel, maar bij Embrapa heb ik het vertrouwen in mezelf meer gevonden, en ook het plezier dat je kunt krijgen van het doen van onderzoek gezien. Ook al weet ik op dit moment nog steeds niet zeker wat ik hierna wil doen: ik heb de liefde voor het labwerk teruggekregen. En dat dank ik zeker weten voor 100% aan deze stage.

11.00 u
Net als ik weer achter de computer ben gaan zitten steekt een vriendin haar hoofd om het hoekje en vraagt voorzichtig of ik druk ben. Ze wist niet zeker of ik morgen nog op stage zou komen en heeft een afscheidscadeautje voor me. In het pakje zit een goudkleurige dromenvanger en een heel mooi paar Havaiana slippers die ik al een hele tijd graag wilde hebben. Daar had zij geen idee van en dat maakt het juist extra bijzonder! Ze heeft ook een briefje geschreven, die ik later als ik weer achter mijn computer zit lees. En terwijl ik zit te lezen wellen in mijn ooghoeken de eerste tranen op.
Ik heb de afgelopen maanden heus wel eens uitgekeken naar het moment waarop ik weer terug zou gaan naar Nederland. Ik heb zeker tijden van stevige heimwee gekend, en het was niet altijd rozengeur en maneschijn hier. Maar daarbij: Waar wel?
Het idee dat ik veel van de mensen die ik hier heb leren kennen waarschijnlijk nooit meer zal zien vind ik verschrikkelijk. Alle mensen hier, of ik nou veel contact met ze heb gehad of weinig, hebben dit avontuur in Brazilië voor mij gemaakt zoals het is geweest. En in totaal is het een onvergetelijk mooie tijd geweest. Ik heb echt heel veel geleerd, zowel over het leven in een ander land, als over mezelf, rondreizen als een backpacker (als is het dan met een roze koffer), een nieuwe taal en nieuwe ervaringen in het onderzoek.
De naam van de staat Minas Gerais betekent ‘Algemene Mijnen’. De staat is bekend om haar rijkdom aan goud, diamant en andere stenen. Voor mij staat Minais Gerais echter voortaan bekend als de staat waarin ik Brazilië mocht leren kennen. De staat met hartelijke mensen, heerlijke kaas, hobbelige wegen en stoffige bermen.
Ik kwam hier aan en kon net “Bom dia” zeggen. Nu pijnig ik nog mijn hersens bij een aantal werkwoordvervoegingen of vervloek ik mezelf even als ik een accentje verkeerd leg. Tijdens basisgesprekken hoef ik echter nauwelijks meer na te denken. Een echte rijstfan ben ik hier nog steeds niet geworden, maar voor de bonen zoals ze hier worden klaargemaakt kun je me wel wakker maken. ´s Avonds om 10 uur nog warm eten is voor mij nog steeds een beetje te veel van het goede, maar als ik nu denk aan een lunch bestaande uit acht boterhammen met kaas en pindakaas dan vraag ik me af waar de groenten en misschien wat vlees of vis zijn gebleven. Als het regent dan lach ik, want ik heb nu gezien hoe waardevol deze spetters zijn. De eerste keer dat ik bij iemand thuis werd uitgenodigd, of door mijn hospita Claudia werd meegenomen naar een avond met vrienden vond ik dat heel erg bijzonder. Nu vind ik dat nog steeds, en ik ben zeker van plan om dit voorbeeld zelf in Nederland door te zetten. Want wat is er nou mooier dan dat iemand zich welkom voelt?
Leandro, de vriend van Bia, vroeg mij het afgelopen weekend of ik deze tijd in Brazilië nog eens over zou doen als het zou kunnen. Ik zei meteen ja.